سوختگی

سوختگی یکی از آسیب های شایع درکشورهای درحال توسعه است. درکشور مانیز آمار سوختگی بسیار بالا است. متولیان سوختگی کشور اعلام کرده اند که آمار سوختگی درایران ۸ برابر میانگین آمار جهانی است. از طرفی، میزان مرگ و میر ناشی از سوختگی نیز درکشورهای درحال توسعه بالا است.

عوامل اصلی سوختگی چیست؟

• مایعات داغ: آب داغ و مایعات داغ شایعترین عامل سوختگی در کودکان است. هرچه دما بالاتر باشد وحجم مایع زیادتر باشد ومدت تماس بیشتر باشد وسعت و عمق سوختگی بیشتر می شود .یکی از وحشتناکترین عامل سوختگی درکوکان، سوختگی ناشی ازواژگونی سماور است. سماور که تعادل مناسب ندارد باکوچکترین نیرویی واژگون می شود وباعث سوختگی وسیع و عمیق می شود. درافراد مسن که لرزش دست بیشتر است مایعات داغ باعث سوختگی می شود. مصرف داروهای اعصاب و آرامبخش افراد مسن را درمعرض خطر سوختگی با مایعات داغ قرار میدهد.
• سوختگی ناشی ازشعله: سوختگی ناشی از شعله بدنبال حوادث آتش سوزی اماکن و نشت گاز اتفاق می افتد. این سوختگی ممکن است وسیع و عمیق و همراه با آسیب مجاری تنفسی و مسمومیت باگازهای زیان آور باشد.
• سوختگی الکتریکی: سوختگی الکتریکی با برق خانگی که حدود ۲۲۰ ولت است شدت کمی دارد وزندگی بیمار درمعرض خطرنیست. برق فشار قوی که بالای ۱۰هزار ولت است باعث سوختگی شدید و عمقی می شود .حیات عضو سوخته و حیات بیمار در سوختگی با برق فشار قوی در خطر می باشد.
• سوختگی شیمیایی: سوختگی شیمیایی دراثر مواد سوزاننده ازجمله مواد اسیدی و قلیایی اتفاق می افتد. این سوختگی معمولا عمیق می باشد. اگر اقدامات اولیه بعد سوختگی مناسب باشد ممکن است شدت آسیب کاهش داده شود.

چه کسانی درخطر سوختگی هستند؟

خطر و عوارض سوختگی در کودکان و افرادمسن بیشتراست. کودکان زیر ۵سالگی در معرض آسیب های ناشی از سوختگی هستند. مایعات داغ عامل اصلی سوختگی در کودکان است. در افراد مسن نیز مایعات داغ عامل اصلی سوختگی است. سوختگی شیمیایی و الکتریکی در کارگران وکارکنان محیط صنعتی که با برق فشار قوی و مواد شیمیایی سرو کار دارند اتفاق میفتد.

 شدت سوختگی:  شدت سوختگی براساس ” وسعت سوختگی سطح بدن”  و  “عمق سوختگی”  تقسیم بندی می شود.

وسعت سوختگی، درصدی از بدن است که دچار سوختگی شده است. هرچه درصد سوختگی بیشتر باشد میزان عوارض بیشتر می شود. درکودکان سوختگی بالای ۱۰ درصد ودربزرگسالان سوختگی بالای ۲۰ درصد شدید محسوب می شود و نیاز به ارجاع به مرکز سوختگی است.

عمق سوختگی، به سه درجه تقسیم می شود.

سوختگی درجه یک: سوختگی سطحی است و طی چند روز خوب می شود. تنها درمان مورد نیاز، تمیز نگه داشتن ناحیه سوختگی و استفاده از کرم های مرطوب کننده است.

سوختگی درجه دو: این سوختگی عمق متوسط دارد. حدود دوسوم فوقانی پوست دچار آسیب ناشی از سوختگی شده است. نوع سطحی آن طی دوهفته ترمیم می شود. نوع عمقی آن ممکن است حتی تاسه هفته هم خوب نشود و نیاز به پیوند پوست پیدا کند.

سوختگی درجه سه: درسوختگی درجه سه تمام ضخامت پوست وچار سوختگی شده است. بدون مداخله جراحی و پیوند پوست، این نوع سوختگی خوب نمی شود ودرمعرض عوارض شدید ازنظر عملکرد و ظاهر ناحیه سوختگی می باشد.

درمان سوختگی:

اولین اقدام در درمان سوختگی دور کردن مصدوم از صحنه حادثه و توجه به مسائل تنفسی بیمار است. هرچه زودتر لباسهای بیمار درآورده شود و ناحیه سوختگی با آب خنک شود. خنک کردن با آب بلافاصله بعد از سوختگی بیشترین تاثیر را ایجاد می کند. با این وجود اگر خنک کردن تا نیم ساعت شروع شود میتواند مفید باشد. خنک کردن بعد از یک ساعت بی تاثیر است.

درمان سرپایی سوختگی: اگر سوختگی سطحی باشد وسطح کمی داشته باشد، میتوان بعد ازاقدامات اولیه پانسمان کرد و سرپایی درمان را شروع کرد .با ویزیت در کلنیک، پیشرفت بهبودی کنترل می شود.

درمان سرپایی سوختگی شامل:

 – شستشوی روزانه زخم

– پانسمان با پماد ملایم

– ارزیابی بهبودی ۵ تا ۷ روز بعد توسط پزشک

پماد های سوختگی: پماد های فراوانی جهت زخم سوختگی وجود دارند. ازمیان آنها مافناید و پماد سیلورسولفادیازین کاربرد فراوانی دارند. پماد فیبرینولیزین (Elase) جهت برداشتن بافتهای تخریب شده زخم سوختگی و تسریع بهبودی کمک میکند.

کدام پماد جهت پانسمان سوختگی مناسب است؟

نوع پمادی که جهت پانسمان سوختگی استفاده می شود بستگی به وسعت وشدت وعمق سوختگی دارد. ازطرف وجود ویا عدم عفونت تعیین کننده نوع پماد مورداستفاده جهت درمان سوختگی است. اگر زخم سوختگی درحال بهبودی موردانتظار است وباعارضه همراه نیست بهتر است پمادی که اسفاده می شود حاوی آنتی بیوتیک نباشد. آنتی بیوتیک موجود درپماد ترمیم زخم را به تاخیر می اندازد، بنابراین درمواردی که خطر عفونت پایین است ازاین پمادها نباید استفاده شود.

درمان سوختگی در بیمارستان: اگر سوختگی عمیق و سطح زیادی از بدن را درگیر کرده با شد نیاز به توجهات خاص و تخصصی دارد. بنا بر این بایستی  دربیمارستان تحت نظر جراح پلاستیک وسوختگی درمان شود. بنابراین مهم است بدانیم کدام سوختگی ها نیاز به ارجاع به بیمارستان و مرکز سوختگی دارد. در بیمارستان علاوه بر درمان زخم ،درمان عوارض حاد و تاخیری سوختگی نیز انجام می شود.

معیارهای ارجاع و اعزام بیمار سوختگی به بیمارستان سوختگی:

• سوختگی باضخامت نسبی بالای ۱۰درصد بدن که نیارمند دریافت سرم جهت اصلاح شوک سوختگی هستند.
• هرنوع سوختگی درج دو عمقی و درجه سه درهرسنی
• سوختگی دست، پا و یا صورت، سوختگی روی مفاصل بزرگ
• سوختگی الکتریکی
• سوختگی شیمیایی
• سوختگی دور تا دور اندام
• سوختگی همراه با آسیب استنشاقی
• سوختگی با ترومای همراه
• اگر شکی برای مراقبت بهینه سرپایی وجود داشته باشد.

توجهات خاص در سوختگی های شدید:

سوختگی بویژه اگر بیش از ۲۰ درصد باشد باعث ضعف سیستم ایمنی، اختلال در جذب مواد غذایی و کمبود تغذیه ای، افزایش نیاز به ویتانین ها و مواد پروتئینی، ونیاز به اصلاح آب و املاح بدن را ضروری میکند. سوختگی شدید خطر عفونت و عوارض حاد و تاخیری را بدنبال دارد. لذا در سوختگی های شدید نه تنها توجه به ناحیه سوختگی اهمیت دارد بلکه توجه به اصلاح نیازهای تغذیه ای، توجه به اصلاح املاح و مایعات بدن، و توجه به پیشگیری واصلاح عوارض ضعف ایمنی، و کنترل ودرمان عفونت زخم و عفونت سیستمیک اهمیت دارد.

شوک سوختگی: در سوختگی های وسیع بدن توانایی حفظ گردش خون مناسب را ازدست میدهد و مقدار زیادی آب و پروتیین ازدست میدهد وبیمار با ازدست دادن حجم خون و پلاسما دچار افت فشار خون می شود. بنابراین درمان مناسب میتواند عوارض را کاهش دهد.

عفونت زخم: سوختگی سیستم ایمنی را تضعیف میکند و بیمار به عفونت مستعد می شود. ازطرفی پوست که محافظ بدن درمقابل میکربها است تخریب شده است و امکان ورود میکرب به بدن افزایش یافته است. بنابراین مراقبت مناسب اززخم جهت کاهش خطر عفونت خیلی مهم است. شتشوی زخم حداقل یک بار در روز و کاربرد پمادهای مناسب و تغذیه مناسب، میتواند جهت کاهش عفونت کمک کند.

پیوند پوست در سوختگی شدید چه اهمیتی دارد؟

اگر سوختگی عمیق باشد و طی دوتا سه هفته بهبود پیدا نکند نیاز به پیوند پوست اهمیت پیدا میکند. زیرا ترمیم تاخیری زخم سوختگی، باعث مشکلات متعدد می شود که بدشکلی ناحیه و اشکالات عملکردی عضوسوخته ازجمله آنها است. دراین شرایط پیوند پوست باعث بهبودی سریعتر زخم وبازگشت سریعتر بیمار به محیط کار و  زندگی می شود.

بعد از بهبودی زخم سوختگی آیا مراقبت از ناحیه لازم است؟

بعد از بهبودی زخم ،جهت پیشگیری از عوارض ناحیه سوخته مثل اسکار (آوردن گوشت اضافه)، کانترکچر (محدودیت حرکت مفاصل)، تغییر رنگ ناحیه و زخمهای تاخیری، مراقبت ازناحیه سوختگی لازم است.

مراقبت از ناحیه سوختگی چه مدت لازم است؟

بعد از بهبودی زخم سوختگی ،حداقل حدود یک تا یکسال و نیم مراقبت از ناحیه سوختگی اهمیت دارد. دراین دوره استفاده از کرم های ضد آفتاب و کرمهای مرطوب کننده مناسب توصیه می شود. ممکن است جهت کنترل خارش و درد دارو لازم شود. درویزیت های دوره ای درصورت بروز اسکارهیپرتروفیک وکلویید، درمان اختصاصی آن لازم می شود.

نوشته ی دکتر علی اصغر خیری فوق تخصص جراحی پلاستیک و زیبایی